Interview met Tom van der Hout over ouderenmishandeling

Ouderenmishandeling
Ouderenmishandeling komt op allerlei manieren voor. Ouderenmishandeling omvat alle uitingen van geweld, of het nalaten van handelen, tegen ouderen binnen een afhankelijkheidsrelatie.
Specifieke vormen zijn: lichamelijke mishandeling, psychische mishandeling, financieel misbruik, verwaarlozing en seksueel misbruik.

We interviewen Tom van der Hout, werkzaam bij Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond als specialist ouderenmishandeling en plaatsvervangend voorzitter van het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling (LPBO) over het thema Ouderenmishandeling. Tom: “Elke oudere heeft recht op een veilige thuissituatie!”

Signalen
Op de vraag wat volgens Tom het belangrijkste signaal is dat er sprake is van ouderenmishandeling en/ of financiële uitbuiting, vertelt Tom dat er meerdere signalen kunnen zijn. Tom: “Vaak zie je dat mensen wat meer geïsoleerd leven en dat bekenden, zorg of hulpverlening buiten de deur gehouden wordt. Er is veel afhankelijkheid van de persoon of personen die wel bij de oudere over de vloer komen. Ouderen zijn vaak bang dat het bezoek niet meer komt als ze iets zeggen over bijvoorbeeld het verdwijnen van geld. Bijvoorbeeld de enige kleindochter die regelmatig de pinpas van oma meeneemt voor eigen gewin. Oma weet het wel, maar als ze er iets van zegt ziet ze haar enige kleinkind nooit meer. Een ander voorbeeld is de mantelzorger die de zorg voor zijn dementerende partner, die regelmatig agressief is naar de mantelzorger, niet meer aan kan maar bang is dat zijn partner naar een verzorgingshuis moet als hulp wordt gevraagd. Het is belangrijk om oog te hebben voor signalen van overbelasting van een mantelzorger. Kijk hierbij naar de onderlinge interactie. Probeer het bespreekbaar te maken. Eerste vraag die ik aan de mantelzorger stel is altijd: ‘Hoe gaat het nu met u?’. Dat is vaak een goede ingang voor een gesprek. De mantelzorger voelt zich gehoord. Mensen vertellen dan wat er zwaar is aan de mantelzorg en waar ze hulp bij nodig hebben. Uiteraard moeten het grensoverschrijdende gedrag stoppen!”

LPBO
Tom is vervangend voorzitter van het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling (LPBO) en noemt dat de kracht van deze samenwerking het delen van kennis is. Tom: “Doel van dit platform is voorkomen, signaleren en bestrijden van ouderenmishandeling. Dit platform wordt georganiseerd door Veilig Thuis maar ook ketenpartners maken hier deel van uit. Dit kunnen op uitnodiging ook banken en notarissen zijn. Naast de reguliere bijeenkomsten vinden ook gezamenlijke casuïstiekbesprekingen plaats.”

Tom vervolgt: “We merken dat partnergeweld tussen ouderen steeds vaker voor komt en meer aandacht behoeft. Vaak wordt dit onder de noemer van ouderenmishandeling geplaatst. Het kan echter om partnergeweld gaan dat vaak al vele tientallen jaren plaatsvindt. Naast het partnergeweld dat altijd al speelde zie je echter ook vaak dat er op oudere leeftijd partnergeweld ontstaat. Dit kan komen door gedragsverandering bij een of beide partners, bijvoorbeeld door dementie. Maar ook door frustratie vanuit mantelzorg, geen echte bezigheden meer hebben of door middelengebruik (vnl. alcohol).”

Financieel misbruik
Financieel misbruik is het ongepast/ongeoorloofd gebruik van de bezittingen (geld en goederen) van een oudere. De plegers zijn vaak familieleden, bekenden, professionals of vrijwilligers, maar ook plotselinge ‘nieuwe’ vrienden uit de directe omgeving van de oudere. Alleenwonende ouderen zijn vaak extra kwetsbaar. Allerlei fysieke en mentale beperkingen kunnen een reden zijn waarom ouderen hun financiële belangen door iemand anders laten behartigen. Er zijn verschillende vormen van financieel misbruik zoals:

• wegnemen van geld, sieraden en goederen;
• tegen de eigen wil in verkopen van eigendommen;
• misbruik maken van machtigingen en pinpas;
• aankopen op naam van slachtoffer;
• gedwongen testamentwijziging of wilsbeschikking of hypotheekopname;
• financieel kort houden en misbruik van rekeningen.

Denk ook aan de ‘onschuldige’ vorm: zoon of dochter doet boodschappen voor de ouders en neemt zonder toestemming of medeweten ook gelijk wat boodschapjes voor zichzelf mee, betaald met de pinpas van de ouder.

Tom: “Als het gaat om financieel misbruik van ouderen, dan vraagt de samenwerking op landelijk niveau met banken en notariaten echt om verbetering. In sommige regio’s zijn banken en/of notarissen al goed aangehaakt bij lokale allianties. In andere regio’s nog niet en daarom is een landelijke aanpak hard nodig. Maar ook meer directe lijnen vanuit Veilig Thuis met politie en justitie, als het gaat om ouderenmishandeling en financieel misbruik, worden gemist. Het daadwerkelijk doen van strafrechtelijk onderzoek bij ouderenmishandeling gebeurt nog veel te weinig. Het zou goed zijn als er ook voor ouderenmishandeling een handreiking strafbare ouderenmishandeling komt, zoals deze er al is voor kindermishandeling. Hier maakt het LPBO zich ook hard voor.”

Ontspoorde mantelzorg
Een mantelzorger is iemand die langdurig en onbetaald zorgt voor iemand uit de omgeving die hulp nodig heeft. Bijvoorbeeld een oudere die chronisch ziek is of gehandicapt, of niet meer voor zichzelf kan zorgen. De mantelzorger is geen beroepsmatige zorgverlener, maar geeft de zorg omdat hij een persoonlijke band heeft met de oudere. Voor mantelzorg kies je vrijwel nooit bewust, je rolt er in.
Er is sprake van ontspoorde mantelzorg als een mantelzorger door overbelasting, onwetendheid, onkunde of onmacht onbedoeld over de grenzen van de verzorgende heen gaat, inadequate zorg levert, verwaarloost of op een andere manier schade toebrengt. Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of zelfs mishandeling.
De last kan zo zwaar worden, dat de mantelzorger niet meer goed voor de oudere zorgt en dit schadelijk is voor de oudere. We spreken dan van ontspoorde mantelzorg. Bij ontspoorde mantelzorg overschrijdt de mantelzorger de grens van verantwoorde zorg. Dit gebeurt geleidelijk en meestal niet met opzet. Om de situatie te verbeteren is er hulp nodig.

Ontspoorde zorg vanuit zorgmedewerkers
Wat zorgen baart is dat ontspoorde zorg soms ook vanuit medewerkers kan ontstaan. Medewerkers in de ouderenzorg staan vaak onder druk vanwege de te hoge werkdruk. Tom: “Ik hoor hier in de praktijk ook voorbeelden van. Boodschap aan professionals is niet te ontkennen dat dit ook binnen hun organisatie voor kan komen. Wees er alert op en maak het bespreekbaar. Zorg kan zeker ontsporen. Tijdens een training die ik onlangs heb gegeven kwam naar voren dat zorgmedewerkers niet altijd duidelijk hebben of iets ouderenmishandeling is. Denk aan de medewerker die vanwege de hoge werkdruk zonder te vertellen wat te gaan doen, de bewoner in de ochtend uit bed ‘trekt’, snel en daardoor hardhandig voor de wastafel zet, ontkleedt en wast. Voor de oudere die deze zorg nodig heeft is dit onwenselijk. Maar het blijft in de zorg wel een grijs gebied.”

Drijfveer en gouden tip
Tom werkt al een achttal jaren als specialist ouderenmishandeling en we zijn benieuwd wat zijn ‘gouden tip’ is voor hulpverleners in de aanpak van ouderenmishandeling. Tom: “Heel belangrijk is om het gesprek met de oudere zelf aan te gaan. Professionals vinden het vaak moeilijk dit onderwerp bespreekbaar te maken. Maar het is van belang te horen wat de oudere zelf beleeft en wil. Dus niet gaan gissen of zomaar met familieleden of omstanders gaan praten. Benoem bij het aangaan van het gesprek dat je je zorgen maakt. Geef aan wat je ziet en hoort en ben hier concreet in. Vraag hoe het gaat met de oudere en neem er de tijd voor. Daarnaast: werk samen met andere professionals en organisaties, ga het wiel niet zelf uitvinden maar zoek contact met ketenpartners. Mijn persoonlijke drijfveer is dat iedere oudere recht heeft op een veilige thuissituatie. Ik vind het een uitdaging om ouderen in hun eigen kracht te zetten. Ik heb veel respect voor ouderen, hoe ze leven en omgaan met verlies en tegenslagen. Mijn doel is om overal waar ik kom het onderwerp ouderenmishandeling op de kaart te zetten. Een oudere doet ertoe!”

Als je je zorgen maakt om de
veiligheid van een oudere in jouw omgeving dan is het belangrijk dat er hulp
komt, want het geweld stopt niet vanzelf. Iemand moet de eerste stap zetten.
Ben jij dat? Neem voor laagdrempelig advies of het doen van een melding contact
op met Veilig Thuis, tel. 0800-2000. Of chat: www.veiligthuismiddenbrabant.nl