De vijf vragen aan…..

Gertrud (casemanager) en Cathelijne (gedragswetenschapper) zijn werkzaam bij Veilig Thuis Midden-Brabant, lid van de interne expertisegroep ouderenmishandeling en nemen vanuit Veilig Thuis Midden-Brabant deel aan de Lokale Alliantie ‘Veilig Financieel Ouder Worden’.

Waar moeten we aan denken bij financiële uitbuiting van ouderen?

Gertrud licht toe: “Veel ouderen hebben hulp nodig in de huishouding maar ook voor hun financiële administratie. Doordat veel geldzaken tegenwoordig via internet gaan, is het voor hen vaak nog lastiger geworden om hun eigen financiën te doen. Hierdoor zijn ze afhankelijk van anderen. Helaas zijn er mensen die deze afhankelijkheid misbruiken. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren bij het pinnen van geld, boodschappen doen of internetbankieren. De pleger kan een (klein)kind van de oudere zijn, een ander familielid of mantelzorger en soms zelfs een professionele zorgverlener.” Gertrud vertelt over een casus waarin een melding werd gedaan en familieleden van een oude man elkaar over en weer beschuldigden van financiële uitbuiting van deze man. Deze meneer op hoge leeftijd was altijd heel goed bij de pinken geweest maar de laatste tijd liet zijn geheugen hem in de steek. Hierdoor wist hij niet goed meer wat in het verleden met zijn familieleden mondeling was afgesproken over zaken rondom zijn testament en financiën. Voor wat betreft het testament was nog niets vastgelegd bij de notaris. Alle notarissen in Nederland checken, wanneer ze met een oudere in gesprek gaan over een testament, of deze oudere op dat moment in staat is besluiten te overzien of dat verder onderzoek moet worden gedaan naar de mate waarin de oudere op dat moment in staat is zijn of haar eigen belangen te behartigen.” 

Welke stappen worden bij Veilig Thuis genomen na een melding van financiële uitbuiting?

Gertrud vertelt: “De melding komt binnen bij onze frontoffice. Wanneer de melding voor onderzoek doorgaat naar de backoffice maakt de betrokken casemanager die deel uitmaakt van de interne expertisegroep ouderenmishandeling een plan van aanpak. Deze casemanager probeert zoveel mogelijk informanten te spreken over de casus, als eerste de direct betrokkenen, om helder te krijgen wat er speelt en of het inderdaad niet toelaatbaar is wat er gebeurt of gebeurd is. We lopen daarbij helaas ook tegen grenzen aan. We mogen zonder toestemming van de betrokkene bijvoorbeeld niet een bankrekening inzien.” Cathelijne: “Als we fraude vermoeden is er wel een speciaal telefoonnummer dat gebeld kan worden voor advies. In eerste instantie proberen we met de oudere zelf naar de bank te gaan om met diens toestemming samen de gegevens in te zien en zicht te krijgen op wat er speelt. We onderzoeken ook of de oudere zich onder druk gezet voelt door iemand vanuit de relationele sfeer om bepaalde transacties te doen. Als iemand wel nog zelf weet wat hij of zij wenst, maar het hem of haar toch niet lukt om onder de druk van diegene uit te komen, kan Veilig Thuis bewind aanvragen om iemand veiligheid te geven. Daarnaast hebben we een aantal goede tips en adviezen voor de oudere om zelf gebruik van te maken.”

Gertrud vervolgt: “Als er aanwijzingen zijn voor acute en/of structurele onveiligheid dan stelt Veilig Thuis veiligheidsvoorwaarden op om zo te werken aan herstel van de directe veiligheid. We doen dit bij voorkeur met de direct betrokkenen en waar mogelijk in nauwe samenwerking met de overdrachtspartij en eerder betrokken professionals. De veiligheidsvoorwaarden vormen de basis voor het veiligheidsplan dat de overdrachtspartij opstelt.
Net als bij andere gevallen van huiselijk geweld wordt ook bij ouderenmishandeling allereerst naar directe veiligheid gekeken. Pas als dit is georganiseerd, ontstaat er rust en kan er gewerkt worden aan herstel. 
Het wordt bij financieel misbruik echter moeilijk wanneer een oudere elke vorm van hulpverlening weigert, een beperkt netwerk heeft en er geen overdrachtspartij is die de veiligheidsvoorwaarden in de gaten kan houden. Voor volwassen cliënten die wilsbekwaam zijn, zijn geen wettelijke kaders om op terug te vallen. Een cliënt kan er dus voor kiezen (al dan niet vrijwillig of onder dwang) om zijn of haar geld af te staan zonder dat er maatregelen genomen kunnen worden. Veilig Thuis kan via de Officier van Justitie wel vragen een uitspraak te doen over bewindvoering om financieel misbruik te kunnen stoppen, maar ook dat wordt bemoeilijkt wanneer de cliënt zelf aangeeft dat hij of zij er achter staat om geld af te staan. Er zijn veel schrijnende gevallen bekend waarbij het helaas niet lukt om een dergelijke situatie te doorbreken. Dit onderwerp staat landelijk bij Veilig Thuis op de agenda om te kijken of hier vanuit de politiek iets aan gedaan kan worden.” 

Hoe zit het met wilsbekwaamheid?

Cathelijne: “Het gaat erom dat iemand nog goed kan begrijpen wat gevolgen kunnen zijn van een besluit. Wanneer iemand informatie niet goed meer kan opnemen en niet begrijpt wat gevolgen kunnen zijn van een besluit, of geen besluit kan nemen, is diegene wilsonbekwaam m.b.t. dat besluit. Dit moet wel door een deskundige, zoals een specialist ouderengeneeskunde, worden vastgesteld. Iemand die wilsbekwaam is moet de eigen belangen nog kunnen behartigen en kunnen aangeven wat wel en niet gewenst is. Maar ook al is iemand nog wilsbekwaam, dan nog kan het fout gaan omdat diegene bijvoorbeeld compleet afhankelijk is van maar één mantelzorger en bang is deze te verliezen.” Gertrud vult aan: “Ook schamen veel ouderen zich om te erkennen dat iemand die zij vertrouwen, misbruik maakt van hun afhankelijkheid. De schaamte kan zo groot zijn dat ze er liever niet over praten. Daardoor blijft financieel misbruik onopgemerkt voor kinderen of zorgverleners. Op die manier kan het misbruik lang doorgaan.”

In 2015 is de ‘Brede Alliantie Veilig Financieel Ouder Worden’ opgericht, met als doel een integrale aanpak tot stand te brengen, op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Daarbij wordt ingezet op het voorkomen, signaleren, melden en stoppen van financieel misbruik. Leden van de Brede Alliantie zijn landelijke organisaties en instanties die vanuit hun eigen expertise betrokken zijn bij financieel misbruik van ouderen. Door het hele land hebben professionals het initiatief genomen tot ‘lokale allianties’. Dat zijn lokale netwerken van deelnemers die kennis over financieel misbruik van ouderen delen en bundelen. De olievlek van lokale allianties breidt zich steeds verder uit. Ook in Tilburg is een lokale alliantie actief waar o.a. Veilig Thuis Midden-Brabant deel van uitmaakt.

Welke rol speelt de Lokale Alliantie Veilig Financieel Ouder Worden?

Gertrud: “In deze alliantie zijn belangrijke organisaties als Contour/de Twern, banken, advocaten, notaris, Bewindvoering, Zorgbelang, Sterk Huis en Veilig Thuis Midden-Brabant vertegenwoordigd. Deze groep komt een keer per kwartaal bij elkaar en bestaat in deze regio nu ongeveer drie jaar. Doel is om financieel misbruik meer bekendheid te geven en op de agenda te krijgen. We delen onze kennis en zorgen voor bewustwording. Casussen kunnen anoniem ingebracht worden zodat andere organisaties mee kunnen denken als iemand tegen problemen aanloopt. Elke partij kan een casus inbrengen. Het komt bijvoorbeeld voor dat Bewindvoering bij een oudere vrouw steeds een lege koelkast aantreft en vermoedt dat een mantelzorger niet de benodigde boodschappen haalt met het daarvoor bedoelde geld. Besproken wordt dan dat het beter is als thuiszorg digitaal boodschappen bestelt voor mevrouw.” 

Zijn er casussen van financiële uitbuiting die je extra raken?

Gertrud merkt op: “Het onderwerp ouderenmishandeling gaat me in het bijzonder aan het hart. Wat me erg raakt is wanneer een eenzame oudere zonder netwerk en slechts één mantelzorger Veilig Thuis liever niet binnenlaat, ondanks het misbruik, omdat hij of zij buiten deze mantelzorg niemand heeft die bij haar langskomt en bang is dat diegene ook nog wegvalt. We proberen dan toch op verschillende manieren een ingang te vinden. Zoals bij een oudere man die financieel uitgebuit werd door zijn dochter maar bang was dat ze niet meer zou langskomen als hij zich hiertegen zou verzetten. In dat geval heb ik Contour/De Twern gevraagd een ervaren vrijwilliger beschikbaar te stellen, na goedkeuring van meneer, als vertrouwenspersoon en uitlaatklep in de hoop dat meneer hierna toch stappen zou durven te zetten. Financiële uitbuiting is vaak lastig te bewijzen. Veilig Thuis heeft voor een aanvraag van bewindvoering een goed verhaal over of iemand wel of niet zijn of haar besluiten kan overzien en wel of niet onder druk wordt gezet, op papier nodig als een oudere die uitgebuit wordt zelf geen bewind wil. Deze informatie (bijvoorbeeld een medische verklaring over psychische problemen en/of lichamelijke problemen en/of schulden) verzamelt de casemanager van Veilig Thuis in een onderzoek en deze kan dan ook via de officier van justitie een aanvraag doen voor bewindvoering wanneer de naasten dit niet doen. Bij fysieke mishandeling kan Veilig Thuis aangifte doen bij de politie. Als financiële uitbuiting heeft plaatsgevonden dan is de bankrekening vaak al leeg.”

Cathelijne: “Ons advies aan professionals die werken met ouderen is: sta open voor signalen van ouderenmishandeling. Als je het gevoel hebt dat er iets aan de hand is, klopt dat vaak ook. Je bent waarschijnlijk niet de enige die iets ziet, maar misschien wel de eerste die wat doet. Praat met de betrokkenen, gebruik de stappen uit de Meldcode. Bel gerust Veilig Thuis voor advies. Een medewerker van Veilig Thuis bespreekt met jou de situatie en bepaalt samen met jou wat de volgende stappen zijn. Als het nodig is kun je een melding doen.”

Telefoonnummer Veilig Thuis: 0800-2000